ZEE-renades : Johannes-Passion (Bach)

Het openingsconcert van deze gloednieuwe concertreeks aan zee, is de Johannes-Passion van Johann Sebastian BACH.

Een topaffiche met volgende musici :
Frances DHONDT - sopraan
Steve DUGARDIN - altus
Leander VAN GIJSEGEM - tenor en evangelist
Erwin MULLER - bas
Werner VAN MECHELEN - Christus
ROESELAARS KAMERKOOR - koor
ENSEMBLE A - barokorkest olv Hans CAMMAERT
Kevin HENDRICKX - algemene leiding

De Johannespassie (BWV 245)
We noteren Goede Vrijdag 7 april 1724 als eerste uitvoering van de Johannespassie, het jaar waarin Johann Sebastian Bach pas Thomascantor was in Leipzig en nadat hij amper 3 maand aan dit werk had geschreven.

De Johannespassie staat vaak ten onrechte in de schaduw van Mattheüspassie. Ze is enerzijds veel dramatischer en anderzijds ook veel ingetogener. Terwijl Mattheüs en Lukas zich vooral lieten inspireren door Marcus en daarom de drie synoptici worden genoemd, heeft het evangelie van Johannes een heel eigen karakter dat wellicht te verklaren is omdat hij als de meest geliefde leerling van Jezus het diepst in diens ziel had kunnen kijken en vandaaruit een veel mystiekere tekst had geschreven.
In het verhaal van Johannes zijn een paar belangrijke thema's aan te wijzen. Een van die thema's is het koningschap van Christus. Prachtig is de frictie tussen de wereldlijke macht van de Romeinen en de hemelse macht van Jezus in de dialoog tussen Pilatus en Jezus. Bachs muziek benadrukt dat de grote gezagsdrager Pilatus tijdens die dialoog steeds onzekerder en zelfs bang wordt, terwijl Jezus daarentegen van een onbeduidende verdachte uitgroeit tot een man met een enorm charisma. Johannes lijkt een Jezus neer te zetten die zijn lijden met koninklijke waardigheid op zich neemt. De menselijke worsteling met het lijden wordt bij Johannes veel minder benadrukt dan in de drie andere evangeliën. Het thema van het koningschap wordt in deze eerste versie van de Johannes Passion door Bach sterk uitgelicht, door de keuze van de tekst “Herr, unser Herrscher” als openingskoor; de passie eindigt bovendien met “Ich will dich preisen ewiglich!”.

Toch is dit niet het echte centrale thema van het verhaal. Wat alsmaar terugkomt in het verhaal is het begrip waarheid. Pilatus steekt niet onder stoelen of banken dat hij waarheid maar iets relatiefs vindt, door sceptisch te vragen: “Wat is waarheid?” Maar voor Jezus is er een absolute waarheid en die wil hij koste wat kost verkondigen en daar wil hij zelf tot het uiterste voor blijven instaan. Ook Johannes heeft een waarheid te verdedigen, namelijk zijn verhaal. Op het eind van het verhaal zegt hij het nog eens overduidelijk: zijn getuigenis is waar en de waarheid wordt verteld door hem, opdat allen zullen geloven. Johannes doet ook opvallend veel moeite om zijn verhaal controleerbaar te maken door kleine, onbelangrijke feiten toe te voegen, bijvoorbeeld de naam van degene bij wie door Petrus een oor wordt afgehouwen. Ook het feit dat hij zichzelf enkele keren laat figureren – overigens zonder zijn eigen naam te noemen – moet zijn verhaal betrouwbaar maken.
Wat is dan die absolute waarheid van Jezus? Johannes houdt wel van raadselachtige formuleringen en laat Jezus dingen zeggen die de bron zijn gaan vormen van veel theologische debatten. Maar in elk geval zegt Jezus dat hij de zoon van God is en ter wereld gekomen is om de zonden van de hele mensheid op zich te nemen. Als je het verhaal in dat perspectief beziet, is Jezus niet meer een koninklijk figuur, die zich bijna onverschillig gedraagt omdat het hem uiteindelijk toch niet zal deren, maar veel meer iemand die vastberaden zijn zware taak wil volbrengen en niets zal doen om zijn lot te ontlopen.
Integendeel: in het voorverhaal nodigt hij Judas uitdrukkelijk uit om zijn taak als verrader te volbrengen en Pilatus vergeeft hij bij voorbaat al voor het feit dat hij ter dood gebracht zal worden. Het maakt Jezus' uiteindelijke zucht van verlichting “Het is volbracht” plotseling zo menselijk, dat het diep ontroert.
De muziek die de luisteraars het bizarst in de oren moet hebben geklonken, was niet het openingskoor, maar de volkskoren – de zogenaamde turbae – die een voor Bachs tijd ongelofelijke expressie en harmonie hebben en die zorgen voor een grote interactiviteit in deze schitterende passie.
Het is de intentie in deze uitvoering om de intimiteit en de beschouwelijkheid van aria's en koralen te benadrukken en er zo voor te zorgen dat de tekst optimaal tot zijn, recht komt. Dit neemt niet weg dat het frame van het stuk, het verhaal van Johannes, sterk dramatisch getoonzet is, maar voeg daarbij zeker ook de rustgevende en hoopvolle
slotgedachte van deze prachtige compositie en dan zal elke luisteraar het erover eens zijn dat de Johannespassie van J. S. Bach beslist een bijzonder intrigerende, meesterlijke en beklijvende compositie is!
Juist die enorme tegenstelling maakt een uitvoering van de Johannes Passion tot een uitzonderlijke belevenis zowel voor de uitvoerder als voor de toehoorder.